Jak się zachować w wypadku lawiny ? Największe zagrożenie w górach

Z reguły lawiny kojarzą nam się z lawinami śnieżnymi. Jest to jednak tylko jeden z wielu typów. Z definicji lawina to zjawisko, w trakcie którego dochodzi do przemieszczania się mas gruntu, lodu, śniegu lub materiału skalnego, do którego doszło w wyniku gwałtownej utraty stabilności na stromym zboczu. 

Z tego powodu lawiny występują nie tylko w górach, które są zaśnieżone, ale też w miejscach cieplejszych, gdzie ze zbocza osuwają się masy błota, gruzu, gruntu. Co ciekawe jako lawinę określa się też gwałtownie przemieszczającą się masę lawy, gazów, popiołu wulkanicznego i okruchów skalnych, do czego często dochodzi w trakcie erupcji wulkanu. 

Z reguły jednak o lawinach mówi się w odmianie śnieżnej, lodowej lub mieszanej, gdyż to na takie muszą uważać miłośnicy górskich wędrówek. Lawiny są na przykład powodowane przez gwałtowne opady śniegu, które sprowadzą na zbocze ogromne ilości białego puchu. Do powstawania lawin dochodzi też, gdy na śniegu pojawi się woda w formie ciekłej lub, gdy w pokrywie śnieżnej znajdą się słabe warstwy. 

Przykładem tego, jak niebezpieczne są lawiny, może być sytuacja z Polski z początku lutego 2023 roku. Wtedy ze Żlebu Żandarmerii zeszła bowiem ogromna lawina śnieżna ze względu na bardzo szybki wiatr i dużą ilość świeżego śniegu. Zasypała ona cały szlak na Morskie Oko, a do tego kompletnie zniszczyła las, który stanął na jej drodze. 

Tak ekstremalne sytuacje powodują, że w Tatrach zamknięto praktycznie wszystkie szlaki dla ruchu turystycznego i narciarskiego, a osoby, które znalazły się w schroniskach, muszą tam przebywać do momentu, gdy sytuacja się poprawi. Ci, którzy decydują się na wyjście na szlak, sprawiają, że ratownicy TOPR i GOPR mają masę niepotrzebnej pracy, podczas gdy wysiłki powinny one kierować na pomoc osobom, które znalazły się w trudnej sytuacji nie z powodu nieodpowiedzialności, a zdarzeń losowych.

Lawiny jak widać nie są więc odległym zjawiskiem, które spotkamy jedynie w najwyższych pasmach górskich świata. Występuje one również w polskich górach, o czym świadczy też nieco bardziej odległa historia, gdy duże lawiny sprawiały, że grupy turystów były uwięzione pod śniegiem, lub była to dla nich wręcz ostatnia górska wyprawa w życiu. 

Jeśli mamy wybrać się w góry, to bezpieczni możemy być, tylko trzymając się kilku zasad i zachowując zdrowy rozsądek. Góry zimą niesamowicie uczą pokory, przez co nie powinniśmy podejmować niepotrzebnego ryzyka. Przede wszystkim, gdy chcemy ruszyć na szlak, trzeba upewnić się, że panują odpowiednie warunki do uprawiania turystyki. Jedyny sposób o 100% skuteczności na to, by unikać lawiny to jednak przemieszczanie się z dala od miejsc, w których one występują. 

Dlatego powinniśmy zapoznać się z tym, jak wyglądają warunki i pogodowe i co mówią prognozy, a także sprawdzić stopień zagrożenia lawinowego. Jest on w Polsce ustalany indywidualnie dla każdego z regionów w naszych górach. 

Aktualny stopień zagrożenia lawinowego można poznać na dedykowanych stronach. Co ważne dostępne są tam nie tylko aktualne stopnie, ale też te z ostatnich dni i prognozowany stopień zagrożenia w dnu następnym. W ten sposób możemy poznać stan zagrożenia lawinowego w miejscu, w którym się znajduje i zaplanować ewentualną wycieczkę. Znając ryzyko zejścia lawiny jesteśmy w stanie znacznie lepiej się przygotować. 

System oceniania zagrożenia lawinowego określany jest na skali pięciostopniowej. Najwyższy, czyli piąty stopień sprawia, że odradza się wychodzenia w góry, a najlepszą możliwą decyzją jest jak najszybsze znalezienie się na terenach, które nie są objęte zasięgiem zagrożenia . Podobnie sytuacja wygląda, gdy mamy do czynienia z 4 stopniem zagrożenia. Wtedy również odradza się poruszania się po terenach wysokogórskich, a najbezpieczniejsze miejsce to takie, które nie jest objęte zasięgiem ewentualnej lawiny. 

Wszelkie wyjścia w tereny wysokogórskie zaleca się do trzeciego stopnia zagrożenia. Oznacza on, że zagrożenie jest znaczne, przez co osoby, które wybierają się w góry, powinny mieć bogate doświadczenie oraz wiedzę i umiejętności potrzebne do poruszania się po górach i lokalnej oceny zagrożenia lawinowego. 

Stopień drugi zagrożenia mówi już o tym, że istnieje ryzyko na samoistne powstanie małych oraz średnich lawin na szczególnie stromych stokach. Są one zawsze wskazywane w komunikacie lawinowym. Dlatego mimo wszystko przy takim stopniu zagrożenia wyjścia w góry poleca się osobom, które znają się na górskich wędrówkach, doborze tras, a także ocenianiu zagrożenia powstaniem lawiny w czasie rzeczywistym. 

Przy niskim zagrożeniu, czyli gdy ustalony jest pierwszy stopień zagrożenia, nie ma żadnych ograniczeń co do zwiedzania gór. Mówi się tylko o tym, by zachowywać szczególną ostrożność na ekstremalnych oraz bardzo stromych stokach, gdzie lawina może zostać wywołana przez działalność człowieka, taka jak jazda na nartach poza wyznaczonymi trasami. Są to stoki, których nachylenie przekracza około 40 stopni lub występują tam niekorzystne warunki terenowe, takie jak śliskie podłoże. 

Jeden z najważniejszych elementów zabezpieczania się przed lawiną, to odpowiednie przygotowanie.  Mowa tu o zestawie tak zwanego sprzętu lawinowego, który może okazać się nieoceniony w razie zejścia lawiny. Należy mieć ze sobą przynajmniej podstawowy zestaw sprzętu lawinowego, może uratować życie i składa się z trzech elementów.

Najważniejszy z nich to detektor lawinowy. Jest to specjalne urządzenie, które działa na zasadzie emisji oraz odbioru fal radiowych. Każda grupa wybierająca się w góry powinna posiadać blisko ciała detektor uruchomiony w trybie nadawania. Znacząco ułatwia on bowiem odszukanie osoby porwanej przez lawinę, jeszcze zanim akcja ratunkowa do nas dotrze.  
Kolejny element zestawu to sonda lawinowa. Jest to bardzo cienki i długi kijek, który służy do wbijania w śnieg w trakcie poszukiwania osób znajdujących się pod nim. Taka sonda musi być możliwie jak najlżejsza oraz kompaktowa, przez co każda sonda jest składana.

Detektor i sonda pomagają znaleźć osoby pod śniegiem, to pora na ostatni element podstawowego zestawu, który pozwoli odkopać takie osoby. Jest nim naturalnie specjalna łopata, dzięki której szybko odgarniemy śnieg i oswobodzimy ofiarę lawiny.  

Zestaw ten warto jednak powiększyć, by zwiększyć swoje szanse na przeżycie. W tym celu wprost świetnie sprawdzi się tak zwany plecak lawinowy. Jest to z zewnątrz zwyczajny plecak, który pozwoli zabrać nam cały potrzebny sprzęt. Jest ton jednak wzbogacony o specjalny system, który pozwala na nadmuchanie poduszek powietrznych dodanych do plecaka. W ten sposób mamy największe szanse na przeżycie, gdyż utrzymamy się na powierzchni lawiny lub będziemy mieć nieco więcej przestrzeni do oddychania, tak potrzebnej do przeżycia, zanim dotrze do nas ratownik. Dzięki plecakowi lawinowemu istnieje również większa szansa na to, że osoby poszukujące ocalałych już na pierwszy rzut oka będą nas widzieć.

Oczywiście oprócz specjalnego sprzętu lawinowego trzeba być wyposażonym w cały podstawowy sprzęt zapewniający bezpieczeństwo w górach. Trzeba więc pamiętać o odpowiedniej odzieży, dzięki której możliwe będzie jak najbardziej komfortowe i bezpieczne poruszanie się po górach.

To, co należy zrobić w przypadku lawiny, zależy od naszej sytuacji i położenia. Jeśli jesteśmy po prostu świadkiem schodzenia lawiny, to przede wszystkim należy niezwłocznie przejść do wezwania pomocy, czyli GOPR (Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe) lub TOPR (Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe) wykorzystując numer alarmowy 985 lub 601 100 300. W ten sposób rozpocznie się akcja ratownicza, w której będziemy w stanie pomóc. 

Po zatrzymaniu się lawiny powinniśmy uruchomić nasz detektor lawinowy w tryb odbioru sygnału i szybko przejść do poszukiwań. Najważniejsze jest pierwsze kilkanaście minut od momentu zasypania, gdyż osoby wydostane w tym czasie mają nawet 90% szans na przeżycie. Oczywiście ratownictwo to nie coś, czym zajmujemy się profesjonalnie, lecz mamy duże szanse pomóc, gdy tylko dysponujemy sprzętem lawinowym. 

Lawinisko przeszukujemy więc z pomocą detektora lawinowego, a także sondy, którą energicznie wbijamy w miejsca, gdzie detektor wskazuje, że wykrył inne urządzenie. W ten sposób odszukujemy ocalonych i gdy tylko na takich trafimy, to najważniejsze jest, by pozostawić sondę w tym miejscu, w którym ich znaleźliśmy. Kolejna ważna kwestia, to by powstrzymać się od głośnych okrzyków. Nie chcemy bowiem spowodować kolejnej lawiny, która porwałaby nas. 

Bardzo ważne jest też, by wiedzieć, co robić, gdy lawina idzie na nas. Wtedy ważna jest szybka ocena sytuacji. Jeśli usłyszymy ogromny huk lub trzask, to powinniśmy odpiąć narty lub snowboard, jeśli się na takim sprzęcie znajdujemy. Zbędny jest także plecak, z wyjątkiem lawinowego. Wtedy rozpoczynamy szybkie szukanie schronienia. Jedyne bezpieczne miejsce to duży blok skalny, gdyż mniejsze skały lub drzewa z łatwością padną pod naporem śniegu. 

W trakcie, gdy lawina schodzi, powinniśmy przyjąć skuloną pozycję, a głowę ochronić rękoma, trzymając łokcie przed twarzą. Gdy poczujemy z kolei, że lawina zwalnia to czas na to, by szybko spróbować ugniatać otaczający nas śnieg, w ten sposób tworząc sobie poduszkę powietrzną. Wtedy wystarczy czekać na ekipę ratunkową. W razie gdyby miała ona ze sobą psy, to warto zmoczyć się w spodnie, gdyż w ten sposób psy szybko wyczują nasz trop i szybciej nas odnajdą.