Brzuch stresowy (kortyzolowy) – jak wygląda i skąd się bierze?

Długotrwały stres prowadzi do zaburzeń pracy narządów wewnętrznych, powoduje wzrost ciśnienia krwi, otyłość, cukrzycę i choroby układu sercowo-naczyniowego. Stres po cichu utrudnia odchudzanie i sprawia, że brzuch kortyzolowy z czasem staje się najmniejszym problemem. Ale czym właściwie jest stres?

Ewolucyjnie organizm człowieka w momentach silnych emocji i zagrożenia nastawiony jest na ucieczkę. Kiedy czegoś się boimy, mózg wysyła do nadnerczy sygnał do wydzielania tak zwanych hormonów walki, a więc głównie adrenaliny, kortyzolu i noradrenaliny. To hormony, które pobudzają, dodają energii i motywują do działania, ale zaprogramowane są także na działanie w momencie i przez chwilę, by obronić organizm przed ewidentnym zagrożeniem. To dlatego w momentach stresu przyspiesza akcja serca, ale zwalnia metabolizm i obniża się apetyt – hormony stresowe wyłączają wówczas działanie organów, które nie są niezbędne i wzmacniają go w newralgicznych punktach.

W przypadku krótkotrwałego stresu organizm dosyć szybko wraca do starej normy. Gorzej jest, gdy stres ma charakter długotrwały. Wówczas to przede wszystkim kortyzol ciągle działa w trybie walki, a to daje wyraźnie widoczne objawy. Kortyzol w odpowiednich ilościach reguluje metabolizm na poziomie węglowodanów i tłuszczów. Dba choćby o odpowiedni poziom glukozy we krwi, wchłanianie tłuszczu czy perystaltykę jelit. 

Nadmiar stresu i nieustannie podwyższony poziom kortyzolu może zwiększyć apetyt na słodycze i słone przekąski, a więc łatwo dostępną energię. Na dłuższą metę wysoki poziom hormonu stresu spowoduje także obniżone libido, spadek beztłuszczowej masy ciała (masy mięśniowej) na rzecz tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha, a także senność i wahania nastroju.

Brzuch stresowy nie jest chorobą samą w sobie. Zwykle dolegliwość ta oznacza na tyle duży przyrost masy ciała, że lekarze kwalifikują to zaburzenie jako otyłość brzuszną. Stres objawia się m.in. wiecznym głodem, który kieruje uwagę organizmu na łatwo dostępną energię, głównie słodkie i słone przekąski. Pogarszająca się jakość diety i zmiany hormonalne powodują także konkretne zaburzenia metabolizmu z biegunką, nudnościami, bólami brzucha czy uciskiem pod żołądkiem. Ponadto w przebiegu otyłości związanej ze stresem pojawia się także uczucie napięcia i przytłoczenia, co może prowadzić do bezsenności, bólów głowy czy nawet nerwicy i depresji.

A jak wygląda brzuch stresowy? Taki brzuch przypomina brzuszek ciążowy. To brzuch wyraźnie zaokrąglony, który zaczyna się tuż pod żebrami, a kończy pod pępkiem. Brzuch kortyzolowy bywa twardy i napięty, jednak zwykle przypomina piłeczkę wypełnioną wodą. Taki brzuch pojawia się nawet u osób relatywnie szczupłych i to niezależnie od sylwetki. To kolejna z charakterystycznych cech – brzuch stresowy często nie pasuje do reszty ciała. 

Ciągły stres to także organizm nieustannie nastawiony na walkę. Taki stan zmienia całą fizykę organizmu i powoduje wyraźnie widoczne objawy. Drażliwość na przemian ze zmęczeniem, problemy ze snem i koncentracją, bóle głowy i wysokie ciśnienie, zaburzenia metabolizmu i wybiórczy apetyt – to tylko niektóre z konsekwencji przewlekłego stresu.

Poziom kortyzolu we krwi można zbadać, jednak warto mieć na uwadze fakt, że stres to nie tylko ten jeden hormon. Silny stres powoduje odkładanie się tkanki tłuszczowej wokół narządów wewnętrznych. Mówimy wówczas o tłuszczu trzewnym. Otłuszczenie narządów wewnętrznych prowadzi do podwyższenia poziomu cholesterolu i znacznie zwiększa ryzyko pojawienia się poważniejszych powikłań:

– miażdżycy,
– insulinooporności,
– cukrzycy typu 2,
– zawału serca,
– udaru mózgu.

Nadmiar stresu i tłuszczu trzewnego powoduje także wiele innych chorób serca, co jest rezultatem przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. Taki stan sprzyja również rozwojowi nowotworów wszelkiego typu. Przewlekły stres męczy organizm, dlatego z czasem do jego powikłań zaliczyć można także określone reakcje psychiczne, w tym zaburzenia koncentracji, obniżenie nastroju, problemy ze snem. Długotrwałe skutki stresu to także zdecydowanie bardziej poważne dolegliwości:

– zaburzenia lękowe,
– depresję,
– choroby neurodegeneracyjne, w tym choroba Parkinsona i Alzheimera.

Niektóre źródła mówią także o związku między stresem a zaburzeniami płodności i odporności. Z pewnością także zespół jelita drażliwego uznać można za powikłanie przedłużającego się stresu. 

Odpowiedź na pytanie, jak pozbyć się brzucha stresowego jest dosyć oczywista – należy ograniczyć stres. Oczywiście, łatwiej jest to powiedzieć niż zrobić, dlatego warto szukać konkretnych sposobów na wyciszenie i uspokojenie. Dla jednych będzie to joga, dla innych wysiłek na siłowni. Jedni wybiorą czytanie, inni spacer z psem. Radzić sobie ze stresem pomagą także ćwiczenia oddechowe. Aktywacja przepony dzięki prawidłowemu oddechowi wspomaga pracę narządów wewnętrznych, a wyciszenie, które takie ćwiczenia przynoszą, wspomoże walkę z podwyższonym kortyzolem. 

Zaburzenia snu mogą być zarówno konsekwencją, jak i przyczyną przewlekłego stresu. Wówczas pojawiać się będą koszmary senne, trudności z zasypianiem i częste wybudzanie się. Żaden z tych objawów nie sprzyja regeneracji organizmu i wypoczynkowi, a nieodpowiednia ilość snu sprawia, że często wstajemy z łóżka z brzuchem większym niż po sytej kolacji. Taki stan prowadzi do spadku koncentracji i obniżenia odporności, powoduje także nerwowość i zmęczenie. To dlatego wspomniane ćwiczenia oddechowe i wszelkie aktywności wyciszające warto przeprowadzać przed snem. Pomocne może okazać się także picie wyciszającej melisy, a także unikanie wieczornego podjadania i ciężkich posiłków w godzinach wieczornych.

Wszelka aktywność wspierać będzie poprawę nastroju, ograniczenie stresu i regenerację organizmu. Osoby, które dotychczas z ćwiczeniami nie miały zbyt wiele wspólnego, nie powinny jednak zbytnio się forsować. Za bezpieczny uznaje się umiarkowany trening do 30 minut przez kilka dni w tygodniu. Może to być jazda na rowerze, żwawe spacery czy pływanie. Z czasem warto rozszerzyć gamę treningów o ćwiczenia aerobowe i siłowe. 

Umiarkowany i krótkotrwały stres działa motywująco i pomaga osiągnąć cele, natomiast gdy organizm nie ma czasu na regenerację, a stres staje się przewlekły, z czasem będzie to prowadzić do konkretnych zaburzeń, w tym pojawienia się brzucha stresowego. Rozwiązaniem powinno być przede wszystkim wypracowanie skutecznych sposobów na wyciszenie, które ukoi organizm i da mu czas na regenerację. Skuteczna medytacja w połączeniu z właściwą dietą i aktywnością fizyczną wspomoże także walkę z tym nieprzyjemnym objawem.