Zakresy ruchu w stawach – co warto o nich wiedzieć?

Zakresy ruchu w stawach można nazwać po prostu mobilnością ruchową. Jest to zdolność układu nerwowego do wykonania pełnego zakresu ruchu w stawie. Składa się na niego kilka czynników, wśród których należy wymienić przede wszystkim siłę oraz rozciągnięcie mięśni. Braki w tych zasobach sprawiają, że ciało jest spięte i nie funkcjonuje prawidłowo, co może prowadzić do rozwoju wielu schorzeń. Zakresy ruchu możemy podzielić na czynne i bierne.

Czynny zakres ruchomości jest to zdolność do samodzielnego poruszania kończyną w trakcie ruchu. Podczas badania na jego podstawie fizjoterapeuta otrzymuje informacje na temat płynności i jakości ruchu, a także zdolności pacjenta do poruszania kończyną. Oprócz tego można na jego podstawie stwierdzić trudności w poruszaniu w odniesieniu do zdrowej kończyny. Bierny zakres ruchu to z kolei zakres ruchomości w stawie, który jest uzyskiwany przez fizjoterapeutę, bez poruszania się przez pacjenta.

Ograniczony zakres ruchu w stawach może mieć wiele przyczyn. Najczęstszymi z nich są: wiek, urazy, choroby zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa, a także schorzenia autoimmunologiczne. Każda przyczyna wymaga indywidualnego traktowania, dlatego też warto zapoznać się z podstawowymi informacjami na temat każdej z nich.

Proces starzenia się to zdecydowanie najbardziej powszechna przyczyna pogorszenia się zakresu ruchomości w stawach. Z wiekiem produkcja kolagenu w ciele maleje. Wpływa on między innymi na prawidłowe funkcjonowanie stawów. Mięśnie, ścięgna i stawy tracą swoją naturalną elastyczność. Oprócz tego ściera się chrząstka stawowa, a pogorszeniu ulega także wchłanianie składników odżywczych. Postępujące zmiany tego typu prowadzą do zużywania się narządów ruchu. W konsekwencji objawia się to mniejszą siłą mięśni oraz zmniejszonym zakresem ruchomości stawów. Sprawia to, że z wiekiem coraz trudniej wykonuje się codzienne czynności.

Wśród przyczyn należy wymienić także chorobę zwyrodnieniową stawów. Polega ona na uszkodzeniu chrząstki stawowej. Najczęściej występuje ona wśród osób po ukończeniu czterdziestego roku życia, choć warto wiedzieć, że często przebiega bezobjawowo. Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko jej wystąpienia. Wśród najczęściej występujących objawów można wymienić ból, ograniczenie zakresu ruchu oraz sztywność stawów tuż po wstaniu z łóżka. Dodatkowym objawem jest sztywność odczuwana po okresie dłuższego siedzenia.

Innym rodzajem choroby zwyrodnieniowej, która może mieć wpływ na stawy, jest ta dotycząca kręgosłupa. Jej przyczyną jest zbyt wczesne zużycie i zwyrodnienie tkanek, które tworzą poszczególne elementy kręgosłupa. Objawia się ona bólem oraz sztywnością, jednak na początku nie wzbudza niepokoju ze względu na niewielkie nasilenie. Z czasem następuje jednak rozwój choroby, skutkujący ostrymi zespołami bólowymi, dyskopatią oraz przepuklinami krążków.

Przyczyną zmniejszonej ruchomości stawów może być także choroba autoimmunologiczna. Przykładem jednej z nich jest RZS, czyli reumatoidalne zapalenie stawów. Jest to najczęściej występująca choroba zapalna stawów. Z jej pierwszymi objawami mamy do czynienia w średnim wieku i najczęściej dotyczą one rąk i nóg. Może ona ujawniać się poprzez powstawanie obrzęków, ból i sztywność. Istotna w poprawieniu komfortu życia jest wczesna diagnoza i rozpoczęcie leczenia.

Drugą chorobą autoimmunologiczną, która wpływ na kondycję stawów jest ZZSK, czyli zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Jak sama nazwa wskazuje – dotyczy ona stawów znajdujących się w kręgosłupie. Schorzenie to można poznać po usztywnionej sylwetce pochylonej do przodu. Pierwszym objawem jest ból pleców, który promieniuje w kierunku pośladków. Wpływa on na pojawienie się sztywności w rejonie odcinka szyjnego. Nieleczona choroba rozwija się, prowadząc do zwiększenia zesztywnienia kręgosłupa oraz klatki piersiowej.

Zdecydowanie najpopularniejszą metodą pomiaru zakresu ruchu w stawach jest opracowana w latach 60. XX wieku SFTR. Ten enigmatyczny skrót powstał od pierwszych liter angielskich słów określających konkretne płaszczyzny, w których badane są ruchy. Są to: 

– S – signal (płaszczyzna strzałkowa), 

– F – frontal (płaszczyzna czołowa), 

– T – transverse (płaszczyzna poprzeczna),

– R – rotation (ruchy rotacyjne). Dzięki prostemu zapisowi można precyzyjnie określić zakres ruchu w poszczególnych stawach.

Zapis zakresu ruchomości stawów w metodzie SFTR opiera się na trzech cyfrach. Pierwsza z nich określa ruchy wyprostu. Są to ruchy prowadzone od ciała, czyli na przykład odwodzenie, rotacja zewnętrzna kończyn, czyli odwracanie. Środkowa cyfra określa pozycję wyjściową, która zazwyczaj wynosi 0, natomiast ostatnia to ruchy zgięcia i ruchy w kierunku ciała. Obejmuje ona przywodzenie, rotację wewnętrzną kończyn oraz nawracanie.

Ruchy podczas badania mierzone są od pozycji wyjściowej. Wykorzystuje się do tego narzędzie zwane goniometrem. Przykłada się go do konkretnego punktu, a następnie zaleca pacjentowi wykonanie określonego ruchu. Po jego wykonaniu za pomocą ruchomego ramienia odczytuje się wynik. Warto dodać, że za pomocą metody SFTR można zbadać zarówno czynny, jak i bierny zakres ruchomości stawu.

Sposób leczenia problemów z mobilnością ruchową jest zależny od jego przyczyn. Najczęściej jednak pacjent jest kierowany na prowadzoną przez profesjonalistę fizjoterapię. Podczas niej fizjoterapeuta swoimi działaniami pomaga w zwiększeniu zakresu ruchu w stawie, a także wzmocnieniu otaczających staw mięśni. Takie działania mają za zadanie zredukować dolegliwości bólowe, a także zwiększyć ruchomość miejscową oraz ogólną.

Wśród metod wykorzystywanych przez fizjoterapeutów można wymienić:

ćwiczenia rozciągające;
– mobilizacje;
– pracę nad aktywnym i pasywnym zakresem ruchu;
– masaże;
– elektroterapię;
– terapię cieplną.

Regularna praca z fizjoterapeutą nad zwiększeniem ruchomości w stawach pomoże poradzić sobie z ograniczeniami w poruszaniu się, co będzie miało bezpośrednie przełożenie na poprawę jakości życia pacjenta.