Co to jest kolagen? Właściwości, zastosowanie i suplementacja kolagenu

Każda osoba powinna zdawać sobie sprawę, że kolagen to najważniejsze i najpowszechniej występujące w ludzkim organizmie białko strukturalne. Stanowi około 30% wszystkich białek obecnych u ludzi. Jednocześnie odgrywa kluczową rolę jako główny składnik tkanki łącznej. Jest swoistym spoiwem, które łączy komórki, stanowiąc istotny budulec dla skóry, kości, zębów, ścięgien, chrząstek, naczyń krwionośnych oraz rogówki oka.

Z uwagi na jego fundamentalne znaczenie dla wyglądu i sprawności, kolagen zyskuje miano "białka młodości". Jego ilość w organizmie ma kluczowe znaczenie, a niedobór będzie widoczny  na przykład w pogorszeniu się stanu zdrowia skóry.

Kilka słów warto poświęcić strukturze kolagenu. Jest ona dosyć skomplikowana, ponieważ nie ma jednej określonej budowy cząsteczki. Istnieje wiele rodzajów kolagenów, które są od siebie różne pod kątem budowy oraz pełnionych funkcji. Włókna kolagenowe oraz inne układy składają się na budowę białka. Proteiny zbudowane są z aminokwasów, połączonych wiązaniami peptydowymi. Warto wiedzieć, że struktura białka kolagenowego składa się z trzech łańcuchów, a każdy z nich zawiera w sobie sekwencję aminokwasu poliproliny.

Podstawowym składnikiem kolagenu jest aminokwas – glicyna. Stanowi ona aż 33% procent składu. Na drugim miejscu znajduje się prolina, której znajdziemy około 10%. Oprócz tego w cząsteczce kolagenu znajdują się również inne aminokwasy, wśród których można wymienić: 4-hydroksyprolinę (10%), 3-hydroksyprolinę (mniej niż 0,5%), a także 5-hydroksylizynę (około 1%). Synteza kolagenu dzieli się na trzy etapy. W pierwszej kolejności zachodzi synteza na siateczce śródplazmatycznej szorstkiej (ER), potem następuje potranslacyjna obróbka w świetle ER, a na koniec pozostaje obróbka pozakomórkowa.

Głównym zadaniem kolagenu ludzkiego jest utrzymanie strukturalnej integralności tkanek i narządów. W tym przypadku pełni on dwie podstawowe funkcje: gwarantuje wytrzymałość tkanki poprzez zadbanie o elastyczność, sprężystość, twardość oraz sztywność, a także wypełnia przestrzeń międzykomórkową. Białka kolagenowe pełnią jednak o wiele więcej funkcji. Wśród nich można wymienić między innymi udział w procesach krzepnięcia krwi, wiązanie wody w tkankach oraz wspomaganie procesów regeneracyjnych, takich jak zrastanie się kości po złamaniach, gojenie się ran i zabliźnianie się ich.

Kolagen pełni ważną rolę w odnowie komórkowej zachodzącej w skórze. Jego zadaniem jest utrzymanie wysokiego poziomu nawilżenia, a to bezpośrednio przekłada się na kondycję skóry, jej wytrzymałość i elastyczność. Białku kolagenowemu zawdzięczamy także wchłanianie składników mineralnych, zwiększanie się gęstości kości, a także wsparcie procesów ochronnych i naprawczych w tkance chrząstnej. Kolagen przyczynia się także do zmniejszenia aktywności enzymów, które odpowiadają za powstawanie stanów zapalnych i bólu.

Jak już wspomnieliśmy, kolagen to najważniejsze białko w ludzkim organizmie. Nie powinno być więc dużym zaskoczeniem, że jego działanie obejmuje kilka oddzielnych układów w naszym ciele.  Przyjmowanie kolagenu wpływa na układ trawienny, układ krwionośny, a także stawy, ścięgna i wiązadła oraz procesy metaboliczne. Jak konkretnie na nie wpływa?

1. Układ trawienny. Zadaniem kolagenu w układzie trawiennym jest dostarczanie leczniczych aminokwasów, a także regeneracja uszkodzonych ścian komórkowych. Oprócz tego ma on duże znaczenie przy leczeniu różnych schorzeń, takich jak na przykład choroba Leśniowskiego-Crohna, refluks oraz zespół nieszczelnego jelita. Zbyt mała ilość może powodować problemy z trawieniem, dlatego ważne jest to, aby wchłaniał się odpowiednio.

2. Układ krwionośny. Właściwy poziom kolagenu dba o nawilżanie stawów, opóźnia proces ich degeneracji, skutecznie zapobiega sztywnieniu ścięgien i więzadeł, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka wystąpienia obrzęków. Ma to ogromne znaczenie, zwłaszcza wraz z wiekiem.

3. Stawy, ścięgna i więzadła. Są to części ciała, z którymi kolagen kojarzy się dosyć jednoznacznie. Jego zadaniem jest nawilżenie stawów, co pozwala opóźnić procesy ich zużywania się. Oprócz tego zapobiega sztywnieniu więzadeł i ścięgien, co zmniejsza prawdopodobieństwo pojawiania się obrzęków.

4. Procesy metaboliczne. Działanie tego rodzaju białka umożliwia przemianę glukozy w energię. Przyczynia się to do aktywowania procesów metabolicznych, dzięki czemu możemy szybciej spalać nadprogramową tkankę tłuszczową.

Z powodu swoich wyjątkowych właściwości kolagen znajduje różnorodne zastosowania. Najczęściej możemy go spotkać w medycynie regeneracyjnej, farmacji oraz inżynierii tkankowej. Podczas produkcji akcesoriów medycznych jest on biomateriałem do tworzenia kompresów, nici chirurgicznych, a także gąbek stosowanych do leczenia ran. Znajdziemy go również w tabletkach oraz minigranulkach, które są nośnikami białek w systemach dostarczania leków. Innymi medycznymi obszarami, gdzie wykorzystywany jest kolagen, są chirurgia ortopedyczna i stomatologiczna.

Kolagen posiada również bardziej przyziemne zastosowania. Jego właściwości bardzo chętnie wykorzystuje się również do celów kosmetycznych. Pełni on rolę na przykład wypełniaczy tkankowych w medycynie estetycznej. Jego podstawowym zadaniem w tym przypadku jest wygładzanie skóry przy zmarszczkach lub bliznach. Białka kolagenowe są także popularnym składnikiem żelów, kremów, płatków pod oczy oraz maseczek. Choć nie oddziałują one na głębsze warstwy naskórka, to skutecznie ograniczają utratę wody.

To jednak nie wszystko. Kolagen można znaleźć także w preparatach odpowiadających za kondycję stawów. Białko to posiada między innymi. właściwości zwiększające gęstość kości, uelastycznia ono naczynia krwionośne, a także redukuje widoczne oznaki starzenia się. Kolagen znajdziemy także w szamponach przeznaczonych dla suchych i zniszczonych włosów. Dzięki swojemu działaniu wnika on do środka i regeneruje cebulki włosów. Tak rozbudowany wachlarz możliwości sprawia, że nie można się dziwić, iż wiele środków pielęgnacyjnych zawiera w sobie to białko.

Kolagen można znaleźć w różnych produktach spożywczych. Oto kilka źródeł kolagenu:

1. Mięso. Kolagen obejmuje głównie skóry i kości zwierząt. Dlatego produkty mięsne, takie jak kurczak, wołowina, wieprzowina, ryby i produkty pochodzenia zwierzęcego, są bogatymi źródłami kolagenu.

2. Ryby i owoce morza. Kolagen rybi jest podobny do tego w ludzkim organizmie, co sprawia, że jest łatwiej przyswajalny. Dlatego warto spożywać wędzone ryby, owoce morza, a zwłaszcza łuski rybne.

3. Żelatyna, wieprzowa lub wołowa. To skondensowana forma kolagenu, która powstaje poprzez gotowanie tkanki łącznej zwierząt, takiej jak skóra i chrząstka. Jest często wykorzystywana do przygotowywania galaretek, deserów i innych potraw.

4. Wywary. Gotowanie kości zwierzęcych i powstałe z nich buliony, mogą dostarczać kolagenu do diety. Warzywa i przyprawy dodawane do wywarów również mogą wspomagać jego produkcję.

5. Suplementy. Jeśli trudno jest uzyskać wystarczającą ilość kolagenu z diety, istnieją suplementy kolagenowe dostępne w formie proszku, kapsułek lub płynów. Przed rozpoczęciem suplementacji zawsze warto skonsultować się z lekarzem.

Stosowanie preparatów zawierających kolagen jest bezpieczne i niesie za sobą wiele pozytywnych korzyści dla zdrowia. Można wymienić kilka sytuacji, w których stosowanie kolagenu jest szczególnie wskazane. Jakie grupy osób powinny w sposób szczególny zainteresować się suplementacją?

1. Osoby starsze. Wraz z wiekiem spada naturalna produkcja kolagenu przez organizm, dlatego warto uzupełnić dietę w ten składnik.

2. Osoby uprawiające sport. Organizmy osób aktywnych fizycznie wykazują większe zapotrzebowanie na kolagen. Przyczynia się on do szybszej regeneracji tkanki łącznej oraz stawów.

3. Osoby niejedzące mięsa. Produkty pochodzenia zwierzęcego stanowią główne źródło naturalnego kolagenu dla ludzkiego organizmu. Z tego powodu osoby niejedzące lub nietolerujące mięsa powinny stosować go w formie suplementu.

4. Osoby z problemami skórnymi. Wprowadzenie kolagenu jest wskazane dla osób, które cierpią na różne problemy skórne. Wśród nich można wymienić na przykład rozstępy, cellulit, blizny oraz zmarszczki. Białko to może pomóc w poprawie jędrności i elastyczności skóry.

5. Osoby cierpiące na choroby stawów. Wskazaniem dla suplementacji mogą być takie schorzenia jak m.in. artretyzm. Kolagen ma właściwości przyczyniające się do odbudowy chrząstki stawowej, co może się przełożyć na redukcję bólów.

Na półkach sklepowych możemy znaleźć kilka rodzajów kolagenu. Oznacza to, że dawkowanie jest uzależnione od konkretnego typu i zaleceń producenta. W suplementach możemy najczęściej znaleźć kolagen liofilizowany lub hydrolizat kolagenu. Mogą one występować w formie kolagenu do picia, w kapsułkach, w proszku lub w postaci tabletek.

Warto wiedzieć, że nie istnieją żadne wytyczne, co do dawkowania kolagenu. Tak jak wspomnieliśmy wyżej – sugerowana ilość jest głównie uzależniona od rodzaju preparatu. Ogólnie przyjmuje się jednak, że do zaobserwowania efektów kuracji powinno się stosować około 2,5 do 15 gramów kolagenu na dzień. Najlepiej stosować się do zaleceń producenta, jednak w przypadku wątpliwości warto skonsultować sprawę z lekarzem.

Stosowanie kolagenu ma również swoje ograniczenia. Istnieją sytuacje, w których tego typu preparaty nie są wskazane. Jednym z powodów może być uczulenie na kolagen, jest ono spotykane dosyć rzadko. Znacznie częściej można spotkać się z uczuleniem na inne składniki, które wchodzą w skład tego suplementu diety. Przykładem takiego alergenu może być wieprzowina, jeżeli mamy do czynienia z preparatem pochodzenia wieprzowego.

Osoby z ciężkimi postaciami łuszczycy, alergicy oraz osoby chorujące na tak zwane kolagenozy, na przykład toczeń rumieniowy układowy, reumatoidalne zapalenie stawów czy zapalenie naczyń krwionośnych, są kolejnymi pacjentami, którzy powinni skonsultować się z lekarzem przed wyborem preparatu kolagenowego. Jakie inne sytuacje są przeciwwskazaniem do stosowania kolagenu?

1. Choroby wątroby.
2. Choroby nerek.
3. Problemy żołądkowo-jelitowe.
4. Choroby autoimmunologiczne.
5. Zapalenie naczyń krwionośnych.
6. Przyjmowanie niektórych rodzajów leków.
7. Niektóre choroby skóry.
8. Ciąża i okres karmienia piersią.

Niewystarczająca ilość kolagenu może mieć różne przyczyny, a jego występowanie może być wynikiem zarówno czynników genetycznych, jak i środowiskowych. Oto kilka potencjalnych przyczyn braku właściwej ilości kolagenu:

1. Starzenie się. Z wiekiem organizm produkuje mniej kolagenu. Proces ten zaczyna się już około 25. roku życia, a wraz z upływem czasu maleje, co prowadzi do utraty elastyczności skóry, osłabienia stawów i innych objawów związanych z procesem starzenia.

2. Genetyka. Niektóre choroby genetyczne mogą wpływać na kolagen lub prowadzić do jego wadliwości. Przykładem może być zespół Ehlersa-Danlosa czy zespół Marfana.

3. Niewłaściwa dieta. Brak odpowiednich składników odżywczych, takich jak witaminy, minerały i aminokwasy, które są niezbędne do utrzymania właściwej ilości kolagenu. Kolagen wymaga witaminy C, cynku i innych składników odżywczych do prawidłowej syntezy.

4. Palenie tytoniu. Palenie tytoniu może wpływać na obniżenie zdolności organizmu do tworzenia kolagenu, co prowadzi do przedwczesnego starzenia się skóry i innych problemów związanych z jego utratą.

5. Nadmierna ekspozycja na słońce. Nadmierne narażenie skóry na promieniowanie UV może prowadzić do zniszczenia kolagenu w skórze, co przyspiesza proces jej starzenia się.

6. Choroby i stany zdrowia. Pewne choroby, takie jak autoimmunologiczne choroby tkanki łącznej na przykład. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów czy osteoporoza, mogą prowadzić do uszkodzenia lub utraty kolagenu.

7. Stres. Długotrwały stres może mieć negatywny wpływ na zdolność organizmu do prawidłowej syntezy kolagenu.

8. Niewłaściwe nawyki życiowe. Nadmierne spożycie alkoholu czy niedostatek snu mogą również wpływać na produkcję odpowiedniej ilości kolagenu w organizmie.

Zbyt duży poziom kolagenu w organizmie to sytuacja, która zdarza się dosyć rzadko. Gdy jednak się pojawi może skutkować niekorzystnymi zmianami w tkankach chrzęstnej i łącznej. Mogą powstawać między innymi bliznowce, znane również pod nazwą keloidów. Są to przerośnięte rozrosty pojawiające się w miejscu rany, a następnie rozszerzające na zdrową skórę. Tę przypadłość najczęściej można spotkać u osób poniżej 30. roku życia.

Bardzo trudno jest doprowadzić do nadmiaru kolagenu w organizmie. Suplementowanie tego białka jest bezpieczne, poprawia zdrowie na wielu płaszczyznach. Dlatego zalecane jest osobom w różnym wieku.

Utrzymanie prawidłowego poziomu kolagenu w organizmie jest kluczowe dla zachowania zdrowia, elastyczności i sprawnego funkcjonowania różnych struktur biologicznych. Jeśli zmagamy się z jego brakiem, warto pomyśleć nad zmianą diety oraz regularnym stosowaniem suplementu z kolagenem.