Autofagia – na czym polega samoleczenie organizmu?

Upływający czas, wolne rodniki, nieustanny stres – wiele czynników ma wpływ na to, że część z komórek obecnych w ludzkim ciele ulega bezpowrotnemu uszkodzeniu. Obecność niesprawnych mitochondriów sprzyja rozwojowi stanów chorobowych i różnych niedogodności w obrębie wielu układów, od odpornościowego, po nerwowy. Organizm – zarówno u zwierząt, jak i bezpośrednio u ludzi – ma jednak w zanadrzu ostry oręż na tę okazję, jakim jest „auto” oraz „fagia”, czyli „ja” i „jedzenie”.

Czym jest autofagia? Można ja określić konsumowaniem własnych tkanek, organelli oraz wirusów i bakterii na poziomie komórkowym, aby pozbyć się tych uszkodzonych, w ramach prostego procesu biologicznego. Jest to metoda motywująca organizm do samoleczenia i samooczyszczenia, która ma spory wpływ na proces starzenia. Ważne jest, aby przy okazji zachodził również proces odwrotny, czyli biogeneza. Polega ona na duplikacji zdrowych mitochondriów, w miejsce tych poddanych autofagii.

Badania związane z autofagią to stosunkowo świeża sprawa. Duży wkład w badanie tego zagadnienia ma  profesor Yoshinori Ohsumi, który w 2016 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii. Naukowcy wciąż starają się dociec co i w jakiej ilości ma wpływ na te procesy, obserwując przede wszystkim zachowania organizmów zwierzęcych, a nawet drożdży i pleśni. Jedne z pierwszych obserwacji u ludzi wykazały, że intensywne ćwiczenia fizyczne pozytywnie wpływają na pobudzenie tych procesów. Organizm postrzega taką sytuację jako stresową, lecz oczywiście w tym dobrym kontekście.

W tym przypadku wspierany nie jest bezpośrednio układ immunologiczny, a metaboliczny – wątroba i trzustka oraz mięśnie i tkanka tłuszczowa, zaangażowane w jego regulację. Co istotne, aby autofagia zachodziła, nie wystarczy wykonać paru przysiadów. Trening o strukturze interwałowej z przynajmniej 30% zakresem ćwiczeń o mocno podwyższonej intensywności daje najlepsze rezultaty. W dodatku warto go wykonywać nawet przez 400 minut w ciągu tygodnia! Profity? Lepsza kondycja i co się okazuje, także dłuższe życie.

Metoda numer dwa to dieta. Nie od dziś wiadomo, że dobrze jej z ćwiczeniami w parze, nie tylko przy okazji chęci zrzucania zbędnych kilogramów. Dlatego warto stosować oba zalecenia równolegle, oczywiście zawsze w momencie, gdy nie ma ku temu innych przeciwwskazań.

Do tej pory odnotowano największy wpływ trzech dość skrajnych zaleceń dietetycznych. Być może w niedługim czasie naukowcy odkryją coś nowego, lecz obecnie pozostaje zadowolić się tymi opcjami:

– Głodówka lecznicza. Podobnie jak intensywne ćwiczenia jest uznawana przez mózg za czynnik stresowy. W takich momentach w organizmie włącza się autofagia, nie inaczej jest tym razem. Warto pamiętać, że ograniczenie liczby spożywanych kalorii powinno mieć charakter tymczasowy, a o dostarczenie w późniejszym czasie właściwej porcji minerałów trzeba będzie z pewnością zadbać – przyda się tu porada dietetyka.

– Post przerywany. Znany w wielu kręgach pod obcojęzyczną nazwą intermittent fasting, zakłada nieco odmienne podejście do tematu niż głodówka, choć nosi jej znamiona. W skrócie jest to powstrzymanie się od posiłku w określonym czasie w ciągu doby lub tygodnia. Poza momentem, kiedy post trwa, można jeść normalnie – okna żywieniowe stymulują autofagię.

– Dieta ketogeniczna. To dość radykalne rozwiązanie, gdzie z jadłospisu znikają węglowodany, a pojawiają się tłuszcze w większej ilości. Dzięki temu je się mniej i nie odczuwa głodu, choć fizycznie w przyzwyczajonym do innego funkcjonowania organizmie on występuje. Jak wiemy z poprzednich przykładów, jeśli jest głód, jest też autofagia. Jednak z wywoływaniem procesu ketozy, ściśle powiązanego z tą dietą, należy bardzo uważać, ponieważ może on wywoływać wiele skutków ubocznych.

Z podanych powyżej trzech metod odżywiania jedynie post przerywany nadaje się do dłuższego wykorzystania, chociaż i w tym przypadku część lekarzy i dietetyków wykazuje sporą dozę ostrożności. Natomiast w przypadku diety ketogenicznej trzeba zachować wzmożoną czujność, ponieważ prowadzenie jej powyżej 2-3 miesięcy może wywołać znaczący spadek dobrego samopoczucia.

Lista pozytywnych wpływów autofagii rośnie, stale wzbogacając się o nowe odkrycia:

– ochrona DNA,
– zapobieganie martwicy tkanek,
– poprawa struktury mózgu i neuroplastyczności,
– ochrona przed chorobami amyloidowymi,
– przeciwdziałanie skutkom stresu oksydacyjnego w obrębie mitochondriów,
– wpływ na odporność, poprzez wykluczenie patogenów komórkowych.

Większość z powyższych jest dla zwykłego śmiertelnika niejasna, natomiast do wyobraźni przemawia fakt, iż lekarze wciąż badają autofagię pod kątem leczenia raka, Alzheimera, chorób neurodegeneracyjnych i Parkinsona.

Przy okazji warto też wspomnieć, że kontrolowanie – w tym także blokowanie – autofagii może mieć duży wpływ na rozwój nowotworu. O ile w zdrowych komórkach proces ten wypada bardzo pozytywnie, o tyle w rakowych może mieć skutek całkowicie odmienny. Dlatego trzeba pamiętać, że nawet najlepszy tryb życia warunkuje u każdego człowieka okresową konieczność przebadania się, szczególnie jeśli jest on w grupie ryzyka.

Na naszej drodze do zostania superbohaterem (oczywiście oprócz sprawienia sobie stosownego kostiumu i celu w postaci ratowania świata!) trzeba pamiętać o dwóch zadaniach:

1. Utrzymujmy wysoką sprawność fizyczną. Dobra kondycja (wspierana bieganiem czy pływaniem) połączona z intensywnymi ćwiczeniami ma wpływ nie tylko na wygląd, odporność i samopoczucie, ale także na jakość życia już na poziomie komórkowym!

2. Stosujmy dobrze dobraną dietę. Nawet ketogeniczna odmiana, która jawi się jako bardzo surowa, na pewnych płaszczyznach potrafi zapewnić właściwy pakiet korzyści dla organizmu. Skorzystanie z takich metod jak post przerywany również może okazać się bardzo odkrywczym działaniem.

Wygląda na to, że dbanie o układ immunologiczny w obecnych czasach staje się jednym z zadań priorytetowych. Autofagia jest zjawiskiem stopniowo odkrywanym, jednak już teraz możemy powiedzieć, że jej pełne rozpoznanie może dać nowe światło na pierwiastek długowieczności oraz innowacyjne możliwości w zapobieganiu chorobom i walce z niektórymi z nich.